Bu çalışmanın konusunu eleştirel haber araştırmaları oluşturmaktadır. Çalışmada, eleştirel haber çalışmaları bağlamında bazı yaklaşımlar tanıtılmış ve bunlara ilişkin örnek çözümlemeler gerçekleştirilmiştir. Dolayısıyla çalışmada temel amaç, eleştirel haber araştırmaları çerçevesinde gerçekleştirilen bazı yaklaşımları tanıtmak olarak belirlenmiştir.
Eleştirel haber araştırmalarının konumunu anlamak için öncelikle Stuart Allan’ın Haber Kültürü (News Culture) isimli çalışmasında yaptığı bir ayrıma değinmek yararlı olacaktır. Allan’ın, kavramsal ve içerik olarak geliştirdiği “haber kültürü” çerçevesinde, medya toplum ikililiği açısından üç araştırma alanını ön plana çıkarmaktadır. Birincisi, politika oluşturulmasının bir nesnesi olarak haber’dir: Devlet/Hükümetin etkili olduğu alana öncelik veren yaklaşımlar için haber, temsili demokrasinin bir öznesi olarak ele alınır. Tarafsızlık, hakkaniyetlilik, gizlilik gibi konuları da içeren haber medyasının kamu tarafından düzenlenmesiyle ilgili sorular sorulur. İkincisi, metalaşmanın bir nesnesi olarak haber’dir: Bir ekonomik yaklaşımın can alıcı noktasından bakıldığında haberlerin statüsü, alınan ve satılan bir mal gibi değerlendirilir. Alıcılar ise öncelikle fiili ya da potansiyel tüketiciler olarak düşünülür. İzleyici ve dinleyicilerin haberlere ilgisi reklâm verenler tarafından satın alınır. Haber medyası sahipliğinin değişen dinamikleri, özellikle kâr birikimi ve yerel, ulusal ve global düzeyde kâr maksimizasyonuyla ilişkilendirilerek dikkatle incelenir. Üçüncüsü, kamuoyunun bir nesnesi olarak haber’dir: Bir başka yaklaşımda da haber kamusal alan içinde rasyonel eleştirel tartışmanın bir nesnesi olarak değerlendirilir. Habermas’ın çalışmaları bu yöndedir. Burada ilgi daha çok haber medyasının bir söylem alanı oluşturmadaki belirleyici rolü üzerine yoğunlaşır. Allan’ın yaptığı ayrıma eleştirel haber çalışmalarını da eklemek doğru olacaktır. Eleştirel haber araştırmaları, kültürel çalışmalar, eleştirel dilbilim ve eleştirel söylem çözümlemesi alanlarında yapılmaktadır. Kültürel çalışmalar, haber diline yönelik duyarlı eleştirel bir kavrayışı benimsemiş; dilbilim kökenli araştırmacılar da eleştirel söylem analizi ve eleştirel dilbilim olarak adlandırdıkları yaklaşımlarıyla metin içinde egemen söylemlerin hangi biçimde kurulduklarını açığa çıkarmaya yönelik çalışmalar üretmişlerdir. Eleştirel haber araştırmalarıyla, haber örneğinde eleştirel söylem çözümlemesi yapılan araştırmalar arasında yoğun yakınlaşmaya karşın “ince bir çizgi” olduğunu önermek mümkündür. Eleştirel haber analizleri 1970 sonrasında hız kazanmıştır. Bunların hepsini kültürel çalışmalar çerçevesinde değerlendirmek doğru olmayabilir. Ancak bu çalışmaların ortak özelliği olarak, “dil” sorununa daha duyarlı bir yaklaşım arayışını yansıtışları olduğunu belirtmek mümkündür.
Eleştirel haber araştırmalarının konumunu anlamak için öncelikle Stuart Allan’ın Haber Kültürü (News Culture) isimli çalışmasında yaptığı bir ayrıma değinmek yararlı olacaktır. Allan’ın, kavramsal ve içerik olarak geliştirdiği “haber kültürü” çerçevesinde, medya toplum ikililiği açısından üç araştırma alanını ön plana çıkarmaktadır. Birincisi, politika oluşturulmasının bir nesnesi olarak haber’dir: Devlet/Hükümetin etkili olduğu alana öncelik veren yaklaşımlar için haber, temsili demokrasinin bir öznesi olarak ele alınır. Tarafsızlık, hakkaniyetlilik, gizlilik gibi konuları da içeren haber medyasının kamu tarafından düzenlenmesiyle ilgili sorular sorulur. İkincisi, metalaşmanın bir nesnesi olarak haber’dir: Bir ekonomik yaklaşımın can alıcı noktasından bakıldığında haberlerin statüsü, alınan ve satılan bir mal gibi değerlendirilir. Alıcılar ise öncelikle fiili ya da potansiyel tüketiciler olarak düşünülür. İzleyici ve dinleyicilerin haberlere ilgisi reklâm verenler tarafından satın alınır. Haber medyası sahipliğinin değişen dinamikleri, özellikle kâr birikimi ve yerel, ulusal ve global düzeyde kâr maksimizasyonuyla ilişkilendirilerek dikkatle incelenir. Üçüncüsü, kamuoyunun bir nesnesi olarak haber’dir: Bir başka yaklaşımda da haber kamusal alan içinde rasyonel eleştirel tartışmanın bir nesnesi olarak değerlendirilir. Habermas’ın çalışmaları bu yöndedir. Burada ilgi daha çok haber medyasının bir söylem alanı oluşturmadaki belirleyici rolü üzerine yoğunlaşır. Allan’ın yaptığı ayrıma eleştirel haber çalışmalarını da eklemek doğru olacaktır. Eleştirel haber araştırmaları, kültürel çalışmalar, eleştirel dilbilim ve eleştirel söylem çözümlemesi alanlarında yapılmaktadır. Kültürel çalışmalar, haber diline yönelik duyarlı eleştirel bir kavrayışı benimsemiş; dilbilim kökenli araştırmacılar da eleştirel söylem analizi ve eleştirel dilbilim olarak adlandırdıkları yaklaşımlarıyla metin içinde egemen söylemlerin hangi biçimde kurulduklarını açığa çıkarmaya yönelik çalışmalar üretmişlerdir. Eleştirel haber araştırmalarıyla, haber örneğinde eleştirel söylem çözümlemesi yapılan araştırmalar arasında yoğun yakınlaşmaya karşın “ince bir çizgi” olduğunu önermek mümkündür. Eleştirel haber analizleri 1970 sonrasında hız kazanmıştır. Bunların hepsini kültürel çalışmalar çerçevesinde değerlendirmek doğru olmayabilir. Ancak bu çalışmaların ortak özelliği olarak, “dil” sorununa daha duyarlı bir yaklaşım arayışını yansıtışları olduğunu belirtmek mümkündür.
Haber Söylem İdeoloji
Ömer Özer