YAZIM,
NOKTALAMA VE
DÜZELTME
KURALLARI
Hazırlayan:
Prof. Dr. Erkan Yüksel
Danışman:
Kevser Candemir,
Okt. Nilay Girişen
Kaynak:
Türk Dil Kurumu
Kasım 2014
SAYILARIN YAZILIŞI
—
Sıfır (0) yazıyla yazılır:
o
Örneğin:
“…sıfır derece…”
—
Bir (1) yazıyla ya da rakamla yazılabilir.
o “… birincilik kürsüsüne çıktı”
o “ … 1 oy boş çıkarken, 4 oy da geçersiz
sayıldı.”
—
Diğer sayılarda rakam kullanılır:
o 17.30'da, 11.00’de
o 13 Temmuz 2009’da
o 1.500.000 lira
o 1.250.000 kişi
o 25 kilogram
o 150 kilometre
—
Binli haneler yazı ve rakamla yazılabilir:
o 1.765 / YANLIŞ: bin 765
o 2 bin 500,
o 5 milyon 800 bin 455,
o İki buçuk / YANLIŞ: 2 buçuk
—
Sayılarda kesirler virgül ile ayrılır:
o 15,2 (15 tam, onda 2),
o 5,26 (5 tam, yüzde 26).
—
Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir:
o 2'şer değil ikişer,
o 9'ar değil dokuzar,
o 100’er değil yüzer.
—
Sıra sayıları yazıyla (birinci, ikinci, üçüncü, vb) ya da rakamla
gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta
konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır:
o 15.,
56., XX.
o 4’üncü, 5'inci, 6'ncı/ YANLIŞ: 3.’sü
— Sıra
sayıları ekle gösterildiğinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek
yazılır; ayrıca nokta konmaz:
o 8.'inci
değil 8'inci, 2.'nci değil 2'nci.
—
Bazı örnek ifadeler:
o … sıfır puanda kaldı.
o … bir kişi öldü.
o … Bu yıl 3’üncü kez düzenlendi.
o … Bu yıl 3’üncüsü düzenlendi. (YANLIŞ:
3.’sü düzenlendi)
o … 3 kilometre daha uzatılacak. (YANLIŞ:
3 km. daha uzatılacak)
o … 4 bin 300 metrekare otoparkı
bulunuyor. (YANLIŞ: 4300 M kare, M2)
o … 1.93’lük forvet oyuncusu…
o
….
Katılanların %60’ının (YANLIŞ:… yüzde 60’ınınn)
AY,
GÜN YA DA TARİHLERİN YAZILIŞI
—
“Habere tarihle başlanmaz” / Örneğin: 3 Kasım Çarşamba günü …
—
Eğer güncel haber metninde belirtilecek tarih, bulunulan yıl içerisinde
ise yılın belirtilmesine gerek yoktur.
—
Ancak başka bir yıla ait ise yıl belirtilmelidir.
o … bölge toplantısı 11-14 Temmuz günleri
arasında gerçekleştirilecek.
o … karşılaşma
bugün (10 Haziran) oynanacak.
o … 14
Temmuz’da sona erecek.
o … 17 Mart’ta
kutlanacak.
o … 21 Ocak
Çarşamba günü oynanacak.
— Belirli bir
gün ve ayı bildiren gün ve ay adları büyük harfle başlar:
o 29 Kasım
1956 Salı günkü…
o 18 Aralık
1999’da göreve başlayan…
o
Geçtiğimiz Mayıs ayında…
o
1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım. (Atatürk)
o
Önümüzdeki Çarşamba günü…
— Belirli bir
tarih belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar:
o Üniversiteler
genellikle eylül ayı sonlarında öğretime başlar.
o Yürütme
kurulu toplantılarını çarşamba günleri yaparız.
o Eylül ayı
sonlarında başlayan göç, aralık ayı sonunda tamamlanır.
o Eylülden
itibaren yağışlar başlayacak.
— Haber
metinleri için bazı YANLIŞ yazım örnekleri:
o 20 Ocak 2000
yılında… (DOĞRUSU: 20 Ocak 2000
tarihinde…)
o 20 Ocak 2000
gününde… (DOĞRUSU: 20 Ocak’ta…)
o 4 Nisan
günü… (TERCİHİMİZ: 4 Nisan’da…
/ 4 Nisan Çarşamba günü…)
o Dün, 20 Ocak
Çarşamba günü… (TERCİHİMİZ: Dün…)
o 31 Mart – 2
Nisan tarihleri arasında… (TERCİHİMİZ: 31 Mart – 2 Nisan günleri arasında)
SAATLERİN YAZILIŞI
— Haberde
saat, rakam kullanılarak yazılır.
— Rakamlar
arasına nokta konur.
o Örneğin
“saat 20.50’de” gibi.
o “sabah saat
04.30’da” ifadesi yerine, “04.30’da” yazılmalıdır.
o “akşam
04.30’da” ifadesi yerine, “16.30’da” yazılmalıdır.
o “saat 16.00
sularında” ifadesi yerine “saat 16.00 sıralarında” yazılmalıdır.
o “saat 11.25
sıralarında” ifadesi de yanlıştır; zaten dakikasıyla belirtilmektedir.
— TDK’ye göre çeyrek, dakika, saniye ifadesi yoksa
saatlerin yazı ile eğer bu ifadeler varsa rakamla yazılması gerekmektedir.
o Derse
08.45’te başlandı.
o Yarın sabah
saat 08.00’de buluşacağız. (YANLIŞ:
Sabah saat sekizde buluşacağız)
BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER
— Cümle büyük harfle başlar.
— Haber başlıklarındaki sözcüklerin ilk
harfleri büyük YAZILMAZ.
o Haber başlıkları böyle yazılır
o YANLIŞ: Haber Başlıkları Böyle Yazılmaz
— Özel adlar büyük harfle başlar.
— Kişi adlarından önce ve sonra gelen
saygı sözleri, unvanlar, lakaplar, meslek ve rütbe adları büyük harfle başlar:
o Cumhurbaşkanı
Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakam Erol Bey, Sayın Prof. Dr. Hasan Yılmaz, Mustafa
Efendi, Zeynep Hanım, Yüzbaşı Cengiz Topel…
— Cümle içinde tırnak veya yay ayraç
içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti
(nokta, soru, ünlem) konur:
o Başbakan
“Yeni anayasa çalışmalarını aralıksız sürdüreceğiz.“ diye konuştu.
— İki noktadan sonra gelen cümleler büyük
harfle başlar:
o Toplantıya
katılacak isimler şunlar: Ahmet Yılmaz, Mehmet …
o Başbakan,
şöyle konuştu: “Atılacak adımlar gelecekte çok büyük yatırımların
…”
— İki noktadan sonra cümle değeri
taşımayan sözcükler sıralanırsa büyük harf kullanılmaz.
o Pazardan şunları aldım: elma, muz,
limon…
— Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan
sonra gelen kelime büyük harfle başlamaz:
o 2005
yılında Türk Dil Kurumunun 73. yılını kutladık.
— Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle
başlar.
o Mustafa
Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Kâzım Karabekir
—
Akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar.
o
Tülay ablama
gittim.
o
Ayşe teyzemin keki çok güzel.
— Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy,
semt, cadde, sokak, semt vb.) büyük harfle başlar:
o Asya,
Avrupa, Afrika, Amerika
o İç
Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Yakın Doğu
o Ankara,
İstanbul, Taşkent, Bağdat, Moskova
o Turgutlu,
Ürgüp, Ahlat; Çayırbağı, Akçaköy; Bahçelievler, Cebeci
o Atatürk
Bulvarı, Ziya Gökalp Caddesi; Sankiyedim Sokağı, Asmalımescit Sokağı
o Konya
ilinin Çumra ilçesindeki Küçükköy köyündeki…
— Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz,
nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar:
o Ağrı
Dağı, Aral Gölü, Çanakkale Boğazı, Dicle Irmağı, Ege Denizi, Erciyes Dağı,
o Fırat
Nehri, Tuna Nehri, Van Gölü, Zigana Geçidi, Süveyş Kanalı.
— Kitap, dergi, gazete ve sanat
eserlerinin (tablo, heykel, müzik) her kelimesi büyük harfle başlar:
o Nutuk,
Safahat, Kendi Gök Kubbemiz, Anadolu Notları, Sinekli Bakkal;
o Türk
Dili, Türk Kültürü, Varlık; Resmî Gazete, Hürriyet, Milliyet, Türkiye, Yeni
Yüzyıl, Yeni Asır;
o Saraydan
Kız Kaçırma, Onuncu Yıl Marşı.
— Özel ada dâhil olmayan gazete,
dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz:
o Milliyet
gazetesi,
o Türk
Dili dergisi,
o Halı
Dokuyan Kızlar tablosu.
— Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her
kelimesi büyük harfle başlar:
o Türkiye
Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi,
o Devlet
Malzeme Ofisi, Millî Kütüphane, Muharip Gaziler Derneği,
o Emek
İnşaat, Danışma Kurulu…
— Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge,
genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:
o Medeni
Kanun, Borçlar Hukuku (kanun), Atatürk Uluslararası Barış
Ödülü Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği.
— Kurum, kuruluş, kurul, merkez,
bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik vb.ni bildiren
kelimeler, belli bir kurum vb. kastedildiğinde büyük harfle başlar:
o Bu
yıl Meclis, yeni döneme erken başlayacak.
o Son
aylarda Kurum, yazım konusunda yoğun bir çalışma içine girdi.
o Çalışmalar
Üniversitemiz’de devam edecek.
o 2876
sayılı Kanun bu yıl yeniden gözden geçiriliyor.
o Bu
madde Yönetmelik’in 4’üncü maddesine aykırı düşmektedir.
— Millî ve dinî bayramlarla bayram
niteliği kazanmış günlerin adları büyük harfle başlar:
o Çanakkale
Zaferi’nin yıldönümünü kutluyoruz.
o 29
Ekim Cumhuriyet Bayramı,
o Ramazan
Bayramı,
o Kurban
Bayramı,
o Anneler
Günü,
o Öğretmenler
Günü,
o Hıdırellez.
— Kurultay, bilgi şöleni, açık oturum vb.
toplantıların adlarında her kelime büyük harfle başlar:
o V.
Uluslararası İletişim Sempozyumu,
o İktisat
Kongresi.
— Özel adlar yerine kullanılan "o"
zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.
o Toplantıya
o da katılacak.
o YANLIŞ:
Toplantıya O’nun da katılması bekleniyor.
— Millet, boy, oymak adları büyük harfle
başlar:
o Türk,
Alman, İngiliz, Japon; Oğuz, Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar; Karakeçili,
Hacımusalı.
— Dil ve lehçe adları büyük harfle
başlar:
o Türkçe,
Almanca, İngilizce, Rusça, Arapça; Oğuzca, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Tatarca.
— Devlet adları büyük harfle başlar:
o Türkiye
Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Azerbaycan Cumhuriyeti.
— Din ve mezhep adları ile bunların
mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar:
o Müslümanlık,
Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Musevilik, Musevi.
— Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar
büyük harfle başlar:
o Tanrı,
Allah, Cebrail, Zeus, Oziris, Kibele.
— Ancak tanrı kelimesi özel ad olarak
kullanılmadığında küçük harfle başlar:
o Eski
Yunan tanrıları.
— Bazı dinî terimlerin küçük harfle
başlaması gelenekleşmiştir:
o cennet,
cehennem, uçmak, tamu, peygamber, sırat köprüsü.
— Gezegen ve yıldız adları büyük harfle
başlar:
o Merkür,
Neptün, Plüton, Halley, Dünya, Güneş, Ay vb.
·
Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle başlar.
— Müzikte kullanılan makam ve tür adları
büyük harfle başlamaz:
o acemaşiran,
acembuselik, hicazkâr, türkü, varsağı, bayatı.
— Özel bazı notlar:
o Toplantıda
açık öğretim sistemi ele alındı.
o Toplantıya
Açıköğretim Fakültesi Dekanı da katıldı.
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Nokta ( . )
· Cümlenin sonuna konur:
o
Türk Dil Kurumu, 1932
yılında kurulmuştur.
·
Bazı kısaltmaların sonuna konur:
o
Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardımcı
doçent), Prof. (profesör).
· Sayılardan sonra sıra bildirmek için
konur:
o
3. (üçüncü) (TERCİHİMİZ: 3’üncü)
o
3.lük ödülü (Sonunda nokta varsa kesme işareti kullanılmaz)
(TERCİHİMİZ: üçüncülük ödülü)
(TERCİHİMİZ: üçüncülük ödülü)
o
II. Mehmet, XV.
yüzyıl
o
2. Cadde, 20. Sokak,
4. Levent
· Saat
ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için
konur:
o
Tren 09.15'te kalktı. Toplantı 13.00’te
başladı. Tören 17.30'da…
·
Beş
ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak
yazılır ve araya nokta konur:
o
326.197, 49.750.812,
28.434.250.310.500.
·
Tırnak
işareti içinde verilen cümlenin noktası ayrı, tırnak işareti dışındaki cümlenin
noktası ayrı konur:
o “Bir yardım eli de siz uzatın.”
dedi.
·
Kesirli
sayıları yazda birbirinden ayırırken nokta kullanılmaz:
o 3.5 kilogram (Yanlış) 3,5 kilogram (Doğru)
·
Gelenekleşmiş
olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük
harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz:
o ABD, TBMM, TRT, BOTAŞ
Virgül ( , )
· Birbiri ardınca sıralanan eş görevli
kelime ve kelime gruplarının arasına konur:
o
Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve
biraz da korkudan sonra bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir
gibi oldum.
· Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak
için konur:
o
Bir varmış, bir yokmuş.
Umduk, bekledik, düşündük.
· Cümlede özel olarak vurgulanması gereken
ögelerden sonra konur:
o
Binaenaleyh, biz her
vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz.
· Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş
olan ögeleri belirtmek için konur:
o
Saniye Hanımefendi, merdivenlerde
oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç
kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti.
· Cümle içinde ara sözleri ve ara
cümleleri ayırmak için konur:
o
Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız,
size bir sual sorayım.
· Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak
için konur:
o
38,6 (otuz sekiz
tam, onda altı), 25,33
(yirmi beş tam, yüzde otuz üç),
0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş).
0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş).
· Metin içinde tekrarlı bağlaçlardan önce
ve sonra virgül konmaz:
o Hem
gider hem ağlar.
o Ya
bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli.
o Ne
aradı ne sordu.
· Metin içinde -ınca / -ince anlamında zarf-fiil görevinde
kullanılan mı / mi ekinden
sonra virgül konmaz:
o
Ben aç yattım mı
kötü kötü rüyalar görürüm nedense.
· Metin içinde zarf-fiil ekleriyle
oluşturulmuş kelimelerden sonra virgül konmaz:
o
Şimdiye dek, ben
kendimi bildim bileli kimse Değirmenoluk köyünden kaçıp da başka köyde
çobanlık, yanaşmalık etmedi.
o
Meydanlığa varmadan
bir iki defa İsmail kendisini gördü mü diye kahveye baktı.
o
YANLIŞ:
… belirterek, şöyle dedi (Virgül
kullanılmaz.)
·
Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren
hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi,
elbette gibi kelimelerden sonra konur:
o
Peki, gideriz.
o
Olur, ben de size
katılırım.
o
Hayhay, memnun oluruz.
o
Haydi, geç kalıyoruz.
o
Evet, kırk seneden beri
Türkçe merhale merhale Türkleşiyor.
·
Tırnak işaretinden önce virgül kullanmaya gerek
yoktur.
o
Rektör “Eğitim en
önemli sorunumuzdur.” dedi.
·
Şart ekinden sonra virgül konmaz:
o
Gör gözlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete.
·
Metin içinde ve, veya, yahut, vs. ile vb. bağlaçlarından önce de sonra da virgül
konmaz.
Kesme İşareti ( ' )
— Kişi adları, soyadları ve takma adlar:
o Atatürk’üm,
Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın, Yurdakul’dan,
Kâzım Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mış, Ahmet
Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se.
— Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden
biri bulunan Ahmet, Çelik, Çiçek, Halit, Mehmet,
Mesut, Murat, Özbek, Recep, Yiğit, Bosna-Hersek, Gaziantep, Kerkük, Sinop,
Tokat, Zonguldak gibi
özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde
— Özel adlar için yay ayraç içinde bir
açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan sonra konur:
o Yunus
Emre (1240?-1320)'nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)'nin.
o Türkiye
Büyük Millet Meclisi (TBMM)’nin, Fotoğraf Kulübü (FK)’nün
— Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum
ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
o Türkiye
Büyük Millet Meclisine
o Türk
Dil Kurumundan
o Bakanlar
Kurulunun
o Danışma
Kurulundan
o Anadolu
Üniversitesi Rektörlüğüne
o İletişim Fakültesinin
o Dil
ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına
o Basın
ve Yayın Bölümü Başkanlığının
o Yabancı Diller Yüksekokuluna
o Hayal Kahvesinde düzenlenen etkinlik
o Atatürk Stadyumunun
— Dikkat edilmesi gereken özel bazı
ifadeler:
o Eskişehir
Kültür Merkezi’ndeki etkinlik
o Kongre
Merkezi Salon Anadolu’da gerçekleştirilen etkinlik
o Opera
ve Bale Solunu’ndaki etkinlik
o İletişim
Fakültesi Agora Meydanı’ndaki etkinlik
o İstiklal Marşı’nın kabulünün
o Dağcılık
Anadolu Kulübünün düzenlediği etkinlik
o Doğunun sömürülen ülkeleri ve Batının
gelişmiş devletleri
—
Ek getirildiğinde
Avrupa Birliği kesme işareti ile kullanılır:
o Avrupa Birliği’ne üye
ülkeler...
o AB’ye üye ülkeler…
— Unvanlardan sonra gelen ekler
kesmeyle ayrılmaz:
o Cumhurbaşkanınca,
Başbakanca,
o Türk
Dil Kurumu Başkanına göre vb.
— Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak
için konur:
o TBMM'nin,
TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye.
—
Küçük harflerle
yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır:
o
cm’yi, kg’dan, mm’den, kr.un (BU KULLANIMI TERCİH
ETMİYORUZ)
—
Büyük harflerle
yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısaltmanın son harfinin okunuşu
esas alınır:
o
BDT’ye, TDK’den, THY’de, TRT’den, TL’nin vb.
—
Ancak kısaltması büyük
harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde
kısaltmanın okunuşu esas alınır:
o
ASELSAN’da, BOTAŞ’ın, NATO’dan, UNESCO’ya vb.
— Sayılara getirilen ekleri ayırmak için
konur:
o 7’ncisi,
2'nci kat; 8'inci madde,
o TERCİH
ETMİYORUZ: 7.si (Sonunda nokta olduğundan kesme işareti kullanılmaz)
o 7,65’lik,
o 1985'te,
o 1919
senesi Mayısının 19'uncu günü Samsun'a çıktım.
— Kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz,
geçit, yayla; ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak vb.
coğrafyayla ilgili yer adları:
o Asya’nın,
Marmara Denizi’nden, Akdeniz’i, Meriç Nehri’ne, Van Gölü’ne, Ağrı Dağı’nın,
Çanakkale Boğazı’nın, Zigana Geçidi’nden, Uzunyayla’ya, Türkiye’dir, İç
Anadolu’da, Doğu Anadolu’ya, Ankara’ymış, Sungurlu’ya, Ziya Gökalp
Bulvarı’ndan, Yıldız Mahallesi’ne, Taksim Meydanı’ndan, Reşat Nuri Sokağı’na.
o Conkbayırı’ndaki
mücadelemizde zafer kazandık.
— Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri
(tablo, heykel, müzik vb.) adları:
o Nutuk’ta,
Safahat’tan, Kiralık Konak’ta, Sinekli Bakkal’ı, Hürriyet’te, Resmî Gazete’de,
Onuncu Yıl Marşı’nı, Yunus Emre Oratoryosu’nu, Atatürk Uluslararası Barış
Ödülü’nü.
— Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb.
adları:
o Dolmabahçe
Sarayı’nın, Çankaya Köşkü’ne, Sait Halim Paşa Yalısı’ndan, Ankara Kalesi’nden,
Horozlu Han’ın, Galata Köprüsü’nün, Bilge Kağan Abidesi’nde, Çanakkale
Şehitleri Anıtı’na.
— Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve
genelge adları:
o Millî
Eğitim Temel Kanunu’na, Medeni Kanun’un, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü
Tüzüğü’nde, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği’nin.
— Millet, boy, oymak adları:
o Türk’üm,
Alman’sınız, İngiliz’den, Rus’muş, Oğuz’un, Kazak’a, Kırgız’ım, Özbek’e,
Karakeçili’nin, Hacımusalı’ya.
— Devlet adları:
o Türkiye
Cumhuriyeti’ni, Osmanlı Devleti’ndeki, Amerika Birleşik Devletleri’ne,
Azerbaycan Cumhuriyeti’nden.
— Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar:
o Allah’ın,
Tanrı’ya, Cebrail’den, Zeus’u.
— Özel günler, bayramlar yazılırken baş
harfler büyük, gelen ekler ise kesme işaretiyle ayrılır.
o Ramazan
Bayramı’nız kutlu olsun
o Aşure
Günü’nde aşure pişirilir.
— Bir ek veya harften sonra gelen ekleri
ayırmak için konur:
o a'dan
z'ye kadar, b'nin m'ye dönüşmesi,
o Türkçede
-lık'la yapılmış sözler.
— Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs
işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda
ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna
uygun olarak yazılır:
o vb.leri
(TERCİHİMİZ: ve benzerleri)
o cm³e
(TERCİHİMİZ: santimetre küpe)
o m²ye
(TERCİHİMİZ: metre kareye)
— (Yeni
düzenlemeye göre) Akım, çağ ve dönem adlarından sonra gelen ekler kesmeyle ayrılır:
o Eski
Çağ’ın,
o Yükselme
Dönemi’nin,
o Cumhuriyet
Dönemi Türk Edebiyatı’na
— Özel adlara getirilen yapım ekleri,
çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:
o Türklük,
Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı,
Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler,
Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan,
Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün.
— Ayraç kullanıldığı durumlarda sözcük
eki ayraçtan önce gelir.
o İktisadi
ve İdari Bilimler Bilimler Fakültesinin (İİBF) bahçesinde…
o Yunus
Emre’nin (1320-1450) mezarının nerede olduğu hala tartışmalıdır.
İki Nokta ( : )
— Kendisinden sonra örnek verilecek
cümlenin sonuna konur: Aynen burada olduğu gibi…
— Kendisinden sonra açıklama yapılacak
cümlenin sonuna konur: Aynen burada olduğu gibi…
Noktalı Virgül ( ; )
— Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür
veya takımları birbirinden ayırmak için konur:
o Erkek
çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül,
Yonca adları verilir.
o Türkiye,
İngiltere, Azerbaycan; İstanbul, Londra, Bakü.
— Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı
cümleleri birbirinden ayırmak için konur:
o Sevinçten,
heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.
o At
ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
— Dikkat edilmesi gereken özel bazı ifadeler:
o Şunu
söyleyebilirim; artık bu durumun devam etmemesi gerekiyor.
o Şunu
söylemek istiyorum ki; biz bu meseleyi çözeceğiz.
o Şöyle
düşünün: Ben bugün gazeteci yazarım; kitaplarım var, gazetelerde yazıyorum, 40
yaşındayım.
o Tarihsel
gelişimi öğrenebiliriz ama önemsemiyoruz.
o Dersler
var fakat bunlar hep teorik düzeyde kalıyor.
o Durum
vahim fakat umutsuz olmamak lazım.
o YANLIŞ:
Rektör; “…” dedi.
Tırnak İşareti ( “ ” )
— Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu
gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır.
o Rektör
şöyle konuştu: “….. .”
o Rektör
“..… .” dedi.
o YANLIŞ:
Rektör: “…” dedi. / Rektör, “…” dedi. / Rektör; “…” dedi.
— Tırnak içindeki alıntının sonunda
bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır.
o “İzmir
üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar.
— Özel olarak belirtilmek istenen sözler
tırnak içine alınır:
o Yeni
bir “barış taarruzu” başladı.
— Cümle içerisinde kitapların ve
yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır / koyu da yazılabilir.
o Yahya
Kemal'in bazı şiirleri “Kendi Gök Kubbemiz” adı altında çıktı.
o “Yazım
Kuralları” bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.
— Tırnak içine alınan sözlerden sonra
kesme işareti kullanılmaz:
o Yahya
Kemal’in “Aziz İstanbul”unu okudunuz mu?
Tek Tırnak İşareti (‘)
— Yalnızca çift tırnak içindeki bir cümle
içinde başka bir tırnak ihtiyacı varsa kullanılır. Çift tırnak olmaksızın kullanılmaz.
o “Sağlık Bakanı bu konuda ‘olmaz, yapamayız’
diyor.”
Yumuşatma/Şapka / Düzeltme İşareti (^)
— Yumuşatma ya da şapka işareti
gerektiren kelimelerde kullanılacaktır.
o Hâlâ burada mısın?
o İmkânım olsa gelirdim.
o hâl (durum)
o kâr (kazanç)
o imkân
o kâğıt
o dükkân
o hikâye
o millî (ulusal)
o resmî yazışma (resmiyetle ilgili)
o askerî bando
o dinî konuşma (dinle ilgili)
o ilmî tartışma
Ünsüz Sertleşmesi
— Bir sözcük “f, s, t, k, ç, ş, h, p” ile
bitiyorsa gelen ek “c, d, g” ile başlıyorsa son sesin etkisiyle “ç, t, k”
şeklinde sertleşir.
o 5’te, 3’te
Kısaltmaların Yazılışı
— Cümle içerisinde kullanılan
kısaltmalarda önce uzun hali yazılacak sonra kısaltma parantez içerisinde
gösterilecek ve sonraki kullanımlarda da yalnızca kısaltmaya yer verilecektir.
o İletişim
Bilimleri Fakültesinin (İBF) düzenlediği toplantıda…
o Birleşmiş
Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) tarafından yapılan açıklama…
— Kısaltmalardan sonra cümlede tek tırnak
kullanılacaksa, gelecek ek Türkçe okunuşa göre devam ettirilir.
o UNICEF’in
düzenlediği organizasyonda…
Hece Yapısı ve Satır Sonunda Kelimelerin Bölünmesi
· Ayırmada satır sonunda ve satır başında tek harf
bırakılmaz:
o YANLIŞ: ..........................................................................................
u-
çurtma…………………………………………………………………
çurtma…………………………………………………………………
o DOĞRU: ......................................................................................uçurt-
ma ………………………………………………………….…………
ma ………………………………………………………….…………
o YANLIŞ: .................................................................................
müdafa-
a ………………………………………………………………………..
a ………………………………………………………………………..
o DOĞRU: ....................................................................................
müda-
faa ……………………………………………………………………..
faa ……………………………………………………………………..
· Kesme işareti satır sonuna geldiğinde yalnız kesme işareti
kullanılır; ayrıca çizgi kullanılmaz:
...................................................................................................
Edirne’
nin...
..................................................................................................
Ankara’
dan...
.....................................................................................................
1996’
da...
Bazı
Kelimelerin Yazımı
o
öge
(YANLIŞ: öğe)
o
birçok
o
pek çok
o
birtakım
(bazı anlamında)
o
herhangi bir
o
yayın
o
yayımlamak
(YANLIŞ: yayınlamak)
o
basın
(YANLIŞ: yazılı basın)
o
bir arada
o
yan yana
o
art arda
o
herkes
o
katalog
o
Şu an
Akademik
Unvanların Yazılışı
· Akademik
unvanların yazılışında şu kurallara dikkat ediniz:
o
Rektör:
Üniversite yöneticisi
o
Dekan:
Fakülte yöneticisi
o
Müdür:
Yüksekokul, birim yöneticisi
o
(Genel,
Fakülte, Okul) Sekreteri: İdari yönetici
o
Prof.
Dr. : Profesör Doktor, doktora tezi hazırlamış
o
Prof.
: Profesör, sanatta yeterlilik sahibi, doktor unvanı yok
o
Doç.
Dr. : Doçent Doktor
o
Yrd.
Doç. Dr. : Yardımcı Doçent Doktor
o
Arş.
Gör. : Araştırma Görevlisi
o
Uzm.
: Uzman
o
Okt.
: Okutman
o
Öğr.
Gör. : Öğretim Görevlisi
o
Dr.
: Doktor
o
Dt.
: Dişçi
o
Öğretim
elemanı : Tüm akademik personel anlamındadır.
o
Öğretim
üyesi : Doçent ve Profesörler için kullanılır.
Haber Aktarma
Yüklemleri
— Haber metninin büyük bölümünü dolaylı
aktarma yüklemleriyle yazmak sıkıntı yaratır. Bir doğrudan alıntı, iki dolaylı
alıntı (”D”+2DL) formülüne göre metin hazırlanabilir.
o
belirtmek,
söylemek, “…” demek
o
açıklamak,
“…” demek, belirtmek
o
“…”
demek, söylemek, ifade etmek
— En çok kullanılan haber yüklemleri
kullanma sıklığına göre şu şekilde sıralanır:
o
açıklamak
o
demek
o
söylemek
o
belirtmek
o
diye
konuşmak
o
şöyle
konuşmak
o
kaydetmek
o
bildirmek
— Şu aktarma yüklemlerini kullanırken
daha dikkatli olunuz:
o
ileri
sürmek
o
iddia
etmek
o
vurgulamak
o
altını
çizmek
o
anlatmak
o
değinmek
o
üzerinde
durmak
o
dikkat
çekmek
— “sözlerini şöyle sürdürdü”yükleminden
sonra iki nokta üst üste konularak paragraf yapılmalı ve çift tırnak içince
doğrudan aktarmaya yer verilmelidir. Bu yüklem haber metninin ortalarında
kullanılmaya daha uygundur.
— “sözlerine
ekledi” yüklemi haber metninin en son yüklemi olarak kullanılabilir.
— Haber metninin daha çok ortasında
olması tercih edilen şu haber yüklemleri haberin sonunda yer almazsa daha iyi
olur:
o
Sözlerini
şöyle sürdürdü:
o
Sözlerine
şöyle devam etti:
Diğer
Kurallar
— Haber
cümleleri doğru, kısa ve kolayca anlaşılır olmalıdır.
— Bir
cümlede sadece bir fikre yer verilmelidir.
— Cümleler
olabildiğince kısa ve öz anlatımlar içermelidir.
— Cümleler
duru, yalın ve açık olmalıdır.
— Muhabir
kendi fikirlerini haber metnine katmamalı ya da karıştırmamalıdır.
— “Hasan
amca”, “Hatice teyze”, “Mehmet dede”, “Ayşe nine”, “Bakkal amca”, “Terzi teyze” gibi ifadeler yerine bu kişilerin
adları ya da soyadlarına yer verilmeli; bu tür sıfatlar kullanılmamalıdır.
Haberin okurunun herkes olduğu unutulmamalıdır.
— Haber
metninde geçen “benim, ben, bana, bizi,
bizim” gibi sözleri, haber kaynağına gönderme yaparak kullanmak gereklidir.
— “Şok
oldular”, “iğne atsan yere düşmez” gibi sıradan tanımlamalardan
kaçınılmalıdır.
— “Bilindiği
gibi”, “öte yandan”, “bu arada” gibi klişe ve boş
sözcüklerden kaçınılmalıdır.
— Bağlaç olan “ki” şu kelimeler dışında
ayrı yazılır:
o sanki, oysaki, mademki, belki, hâlbuki,
çünkü
— Her
paragraf kendi içinde bütünlük taşıyan bir düşünceyi aktarır. Aslında her bir
paragraf küçük bir kompozisyon gibi de düşünülebilir.
— 1-13 arasında kelimeli cümleler “çok kolay anlaşılan”, 14-18 kelimeli
cümleler “kolay anlaşılan”, 19-25 kelimeli cümleler de “anlaşılan” cümlelerdir.
— Haber
metninde sunuşu rahatlatmak adına gerektiği kadar paragraf ya da satır başı
yapılması tavsiye edilir.
— Ara başlık
kullanmak da okuyucuyu rahatlatmak adına önemli görülür. Ancak ara başlıklar en fazla dört sözcük olursa iyi olur.
Makbul olanı iki-üç sözcük içermesidir.
— “Anadolu
Üniversitesi” ifadesi yerine kimi durumlarda “Üniversitemiz” yazılabilir. “Üniversitemiz” sözcüğü cümle başında
yer almıyor, cümle içinde geçiyorsa, ilk harfi küçük olmalıdır.
— İngilizcesi
yazılan kelimelerde büyük “i” harfine dikkat edilmelidir. İngilizcede büyük “İ”
harfi yoktur. Onun yerine “I” harfi kullanılmalıdır.
— “
‘Avrupa Birliği ve Türkiye’ adı altında düzenlenen konferansa konuşmacı olarak
katılan Prof. Dr. Rıdvan Karluk… “ yerine “Prof.
Dr. Rıdvan Karluk, ‘Avrupa Birliği ve Türkiye’ konulu bir konferans verdi”
demek daha doğrudur.
— Konuşmacının
ya da haber kaynağının okuduğunuzda anlamadığınız hiçbir sözüne haberde yer
vermeyiniz; aksi halde bu ifadenin anlaşılır olmasını sağlayınız. Haberde asıl
olan anlaşılır olmaktır, unutmayınız. Teknik anlatımları halkın anlayabileceği
şekilde anlaşılır kılmak üzere haber kaynağına açıklattırınız.
—
Ünlem ve soru
işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir:
o Gök ekini biçer
gibi!..
Bazı Yanlış ve
Doğrular
Yanlış
|
Doğru
|
7.’si
|
7’ncisi
|
53 kg’da
|
53
kiloda
|
3000 m’de
|
3
bin metrede / 3000 metrede
|
Rektör, “…”
dedi
Rektör; “…” dedi. |
Rektör
“…” dedi.
|
… şunları söyledi;
“www”.
|
…
şunları söyledi: “www.”.
|
1-5 Ağustos
tarihinde / tarihlerinde
|
1-5
Ağustos günleri arasında
|
5 Ağustos tarihinde
|
5
Ağustos’ta
|
20 Ocak 2000 yılında
|
20
Ocak’ta … / 2000 yılında … / 20 Ocak 2000 tarihinde
|
On gün boyunca
|
10
gün boyunca
|
Yunusemre Kampusü
|
Yunus
Emre Kampusü
|
Yüksek Okul
|
Yüksekokul
|
Yükseklisans
|
Yüksek
Lisans
|
2 buçuk
|
İki
buçuk
|
20 Ocak 2000 yılında…
|
20 Ocak 2000 tarihinde…
|
20 Ocak 2000 gününde…
|
20 Ocak günü…
|
Dün, 20 Ocak Çarşamba günü…
|
Dün…
|
31 Mart – 2 Nisan tarihleri arasında…
|
31 Mart – 2 Nisan günleri arasında …
|